در بحث از مدرک حجيت قول رجاليون، مباحث بسياری مطرح شده است، و البته هنوز بسياری از مسائل مغفول مانده است. از جمله مسائلی که در اين بحث مطرح است و بايد بدان توجه داشت، اجتهادی بودن بسياری از جرح و تعديل‌های رجاليون است. شيعه و سنی بودن عالم رجالی هم تفاوتی در اين امر ندارد.
در اين اجتهاد، امور متعدّدی دخيل است، که از جمله آنها می‌توان به مسائل اجتماعی و فرهنگی و حتی خصائص و خلق و خوهای نفسانی جارح و معدّل اشاره کرد.
خلق معرفت علمی و سرنوشت اين معرفت در جامعه علمی هميشه تحت تأثير ساختارهای فرهنگی و اجتماعی قرار داشته است، و روانشناسان اجتماعی علم به مطالعه کم و کيف اين تأثيرات پرداخته‌اند (روان شناسی اجتماعی علم، ص 88). سيمونتون از راه تحليل داده‌های تاريخی و آرشيوی نشان داده است که عواملی همچون اسانيد و الگوها، جنگ، خيزش‌ها يا ثبات سياسی، به چه ترتيبی می‌توانند خروجی علم را تحت تأثير قرار دهند. (روان شناسی اجتماعی علم، ص 89)
شايد برای مطالعه موردی، مقايسه مرحوم آيت الله شيخ عبد الله مامقانی (متوفی 1311 ق) مؤلف کتاب تنقيح المقال با مرحوم آيت الله شيخ آصف محسنی قندهاری (متوفی 1440 ق) مؤلف کتاب بحوث فی علم الرجال سودمند باشد.
مرحوم آيت الله مامقانی در محيط علمی و ملکوتی نجف اشرف و خانواده‌ای متديّن و متقی و در ميان اهل علم و تقوا متولد شده، تحصيل کرده، و چندان درگير دوز و کلک‌های اطرافيان شيّاد و حقّه باز نبوده است. از اين رو باور ندارد که يک شيعه می‌تواند دروغی را به امام معصوم عليه السلام نسبت دهد، بلکه باور او اين است: «الإمامي لا يباهت إمامه». (تنقيح المقال، ج 2، ص 384)
اما آقای آصف محسنی در محيط پرآشوب و جنگ افغانستان متولد شده، و بخش زيادی از عمرش را در جنگ و درگيری گذرانده، جنگ و درگيری‌هايی که زمانی با ارتش سرخ کمونيست شوروی بوده، و زمانی با طالبان و القاعده. به اين‌ها اضافه کنيد نزاع‌ها و درگيری‌هايی که بين نيروهای شيعی افغانستان بوده است. و پر واضح است ميدان جنگ و نزاع، که يکی از اصول آن خدعه و نيرنگ است، جايی برای خوش بينی و حسن ظن باقی نمی‌گذارد. از اين رو بسياری از اموری که از نظر مرحوم آيت الله مامقانی دلالت بر وثاقت دارد، در نگاه آقای آصف محسنی هيچ ارتباطی با وثاقت ندارد. (نک: بحوث فی علم الرجال، ص 25 ـ 36)
اين الگو بر بسياری ديگر از بزرگان علم و دانش، چه در ميان قدماء و چه متأخرين و چه معاصرين، نيز قابل تطبيق است، البته به شرطی که اطلاعات کامل و درستی از محيط و زمانه زندگی آنها داشته باشيم.
در اين اجتهاد، امور متعدّدی دخيل است، که از جمله آنها می‌توان به مسائل اجتماعی و فرهنگی و حتی خصائص و خلق و خوهای نفسانی جارح و معدّل اشاره کرد.
خلق معرفت علمی و سرنوشت اين معرفت در جامعه علمی هميشه تحت تأثير ساختارهای فرهنگی و اجتماعی قرار داشته است، و روانشناسان اجتماعی علم به مطالعه کم و کيف اين تأثيرات پرداخته‌اند (روان شناسی اجتماعی علم، ص 88). سيمونتون از راه تحليل داده‌های تاريخی و آرشيوی نشان داده است که عواملی همچون اسانيد و الگوها، جنگ، خيزش‌ها يا ثبات سياسی، به چه ترتيبی می‌توانند خروجی علم را تحت تأثير قرار دهند. (روان شناسی اجتماعی علم، ص 89)
شايد برای مطالعه موردی، مقايسه مرحوم آيت الله شيخ عبد الله مامقانی (متوفی 1311 ق) مؤلف کتاب تنقيح المقال با مرحوم آيت الله شيخ آصف محسنی قندهاری (متوفی 1440 ق) مؤلف کتاب بحوث فی علم الرجال سودمند باشد.
مرحوم آيت الله مامقانی در محيط علمی و ملکوتی نجف اشرف و خانواده‌ای متديّن و متقی و در ميان اهل علم و تقوا متولد شده، تحصيل کرده، و چندان درگير دوز و کلک‌های اطرافيان شيّاد و حقّه باز نبوده است. از اين رو باور ندارد که يک شيعه می‌تواند دروغی را به امام معصوم عليه السلام نسبت دهد، بلکه باور او اين است: «الإمامي لا يباهت إمامه». (تنقيح المقال، ج 2، ص 384)
اما آقای آصف محسنی در محيط پرآشوب و جنگ افغانستان متولد شده، و بخش زيادی از عمرش را در جنگ و درگيری گذرانده، جنگ و درگيری‌هايی که زمانی با ارتش سرخ کمونيست شوروی بوده، و زمانی با طالبان و القاعده. به اين‌ها اضافه کنيد نزاع‌ها و درگيری‌هايی که بين نيروهای شيعی افغانستان بوده است. و پر واضح است ميدان جنگ و نزاع، که يکی از اصول آن خدعه و نيرنگ است، جايی برای خوش بينی و حسن ظن باقی نمی‌گذارد. از اين رو بسياری از اموری که از نظر مرحوم آيت الله مامقانی دلالت بر وثاقت دارد، در نگاه آقای آصف محسنی هيچ ارتباطی با وثاقت ندارد. (نک: بحوث فی علم الرجال، ص 25 ـ 36)
اين الگو بر بسياری ديگر از بزرگان علم و دانش، چه در ميان قدماء و چه متأخرين و چه معاصرين، نيز قابل تطبيق است، البته به شرطی که اطلاعات کامل و درستی از محيط و زمانه زندگی آنها داشته باشيم.
شنبه ۱۷ آذر ۱۴۰۳ ساعت ۹:۴۳
