بسياری از راويان حديث از آل ابوطالب هستند، و بالطبع در کتب انساب به شرح حال آنها پرداخته شده است. از سويی در مصادر رجالی، پيرامون برخی محدّثان طالبی، اطلاعات چندانی گزارش نشده است. اين امر سبب می‌شود برای آگاهی از زوايای زندگی آنها (مثل: طبقه آنها، موقعيت و جايگاه اجتماعی ايشان، خصوصيت‌های فردی دخيل در جرح و تعديل رجالی، و...) ناگزير از مراجعه به مصادر نسب شناسی باشيم.

در ميان مصادر انساب، کتاب عمدة الطالب في أنساب آل أبي طالب تأليف ابن عنبه (متوفی 828 ق)، منبعی معتبر و جامع به شما می‌رود. عمده الطالب وسطی1

عمدة الطالب سه ويرايش دارد: کبری، وسطی، و صغری. در ميان اين سه ويرايش، ويرايش وسطی از لحاظ جامعيت مباحث نسب شناسی، مطالب بيشتری دارد، اما در مورد مباحث مرتبط با شرح حال افراد، ويرايش کبری مطالب بيشتری دارد.

پس از تأليف مورد توجه بسياری از نسب نگاران قرار گرفته2

منظور از عمدة الطالب مطلق در کتب انساب، همين عمدة الطالب وسطی است. عمدة الطالب وسطی نسخه‌های متعددی دارد و بارها نيز چاپ شده است. اما عمدة الطالب کبری تنها يکبار و آن هم به تازگی و به اهتمام جناب آقای رجائی چاپ شده است. عمدة الطالب صغری هم تا جايی که من اطلاع دارم، تا کنون چاپ نشده است. نسخه‌های عمدة الطالب کبری و صغری هم در قياس با عمدة الطالب وسطی بسيار اندک است. البته ممکن است در اثر اشتباه فهرست نويسان، نسخه‌هايی از عمدة الطالب کبری و صغری به عنوان عمدة الطالب وسطی ذکر شده است، چنانچه نسخه عمدة الطالب صغری که به خط ابن عنبه است، در فهرست فنخا در ذيل عمدة الطالب وسطی آمده است.

، و علاوه بر اقتباس از آن در مصادری که پس از آن نگاشته شده، حواشی و تعليقات متعدّدی بر آن نوشته شده است. از ميان افرادی که عمدة الطالب وسطی را تحشيه نموده اند مرحوم آيت الله سيد حسين طباطبائی بروجردی (متوفی 1380 ق)، حواشی مفصّل و عالمانه‌ای بر اين کتاب دارد. حواشی ايشان ـ با توجه به تسلط و خبرويت ايشان در علم رجال ـ مملو از نکاتی است که در مباحث رجالی بکار می‌آيد.

بخش کمی از حواشی ايشان در نسخه چاپ شده به اهتمام آقای سيّد مهدی رجائی (حفظه الله) آمده است. البته آقای رجائی مدعی است همه حواشی مرحوم آيت الله بروجردی را در اين چاپ آورده است، اما با توجه به اين که مرحوم آيت الله بروجردی لا اقل بر چهار نسخه از عمدة الطالب تعليقه نوشته اند، به نظر می‌رسد جناب آقای رجائی تنها به يک نسخه از تعليقات ايشان دسترسی داشته، و گمان کرده اين حواشی، تمامی تعليقاتی است که مرحوم آيت الله بروجردی بر عمدة الطالب نگاشته است.

نسخه‌های عمده الطالب که مرحوم آيت الله بروجردی بر آنها حاشيه زده اند3

از دوست گرامی جناب آقای حسين عزيزپور بابت ارسال خصوصيات اين نسخ تشکر می‌کنم.

:

1. نسخه چاپ سنگی کتابخانه شخصی مرحوم آيت الله بروجردی به شماره: 1/620. اين نسخه حواشی مفصّلی دارد. اين حواشی گاه به خطّ مرحوم عبدالحسين صاحب الداری است، و در آخر بسياری از حواشی «ح ط» آمده است. برخی از حواشی هم در اوراقی جداگانه به کتاب الحاق شده است (با تعيين شماره صفحه کتاب که حاشيه به آن تعلّق دارد). در اين نسخه، برخی از حواشی امضاء ندارد، و احتمال دارد از آنِ آيت الله خدا رحم باشد.

2. نسخه چاپ سنگی کتابخانه شخصی مرحوم آيت الله بروجردی به شماره: 2/620. اين نسخه هم تعليقات مفصلّی از مرحوم آيت الله بروجردی دارد، و در برگ نخست، تبويب کتاب به خطّ ايشان نوشته شده است.

3. نسخه چاپ سربی کتابخانه شخصی مرحوم آيت الله بروجردی به شماره: 3922. اين نسخه ده حاشيه دستنويس از مرحوم آيت الله بروجردی دارد.

4. نسخه خطی کتابخانه شخصی مرحوم آيت الله بروجردی به شماره: 3/581. اين نسخه را حاج احمد خادمی در سال 1352 ق از روی نسخه‌ای که عبد الله بن حسن بن محفوظ الحسينی در سال 973 ق کتابت کرده، استنساخ نموده است. اين نسخه پس از استنساخ، در حضور مرحوم آيت الله بروجردی با نسخه مزبور مقابله و تصحيح شده است. حواشی مرحوم آيت الله بروجردی با رمز «ح ط مد ظله» و «ح طبا مد ظله» مشخص شده است، و در پايان آن هم بلاغی به خط مرحوم آيت الله بروجردی آمده است.

احتمالا نسخه‌ای که جناب آقای رجائی در اختيار داشته همين نسخه است، و الا بايد نسخه پنجمی را که مرحوم آيت الله بروجردی بر آنها حاشيه زده، به اين چهار نسخه افزود.