رفتار علمای شيعه در اعتبار سنجی احاديث، بر اساس شيوه های متعددی قابل بررسی است، مثل: شيوه سندی، مصدر (فهرستی)، و... از جمله شيوه هايی که قدمای شيعه به آن تکيه داشتند، اعتماد به «نقّاد الحديث» است. منظور از «نقّاد الحديث» مشايخی هستند که قول آنها در صحّت و سقم روايات مورد توجّه است، مثل ابن وليد، احمد بن محمد بن عيسی اشعری، و.... به عنوان نمونه به اين عبارات از شيخ...

حديث به عنوان يکی از مصادر معرفتی ـ و بلکه از جهاتی مهمترين مصدر ـ جايگاه ويژه‌ای نزد مسلمانان دارد، اما اينجا نه می‌خواهم از تاريخ حديث سخن بگويم، و نه سياه‌ای درازدامن از کتب حديثی قلمی کنم. مسلمانان ـ چه شيعه و چه سنی ـ روش‌های مشترکی در تحديث داشته اند، روش‌های مشترکی که گاه ما را از خصائص نظام تحديث يک گروه غافل ساخته است، و بلکه گاه اين اشتراکات در مواردی...

هرچند در کتب روائی و رجال، تأليف کتب و رسائل متعددی به ائمه (عليهم السلام) نسبت داده شده است (مثل کتاب السنن والقضايا والأحکام که در رجال نجاشی به امير المؤمنين (عليه السلام) نسبت داده شده، يا رساله اهوازيه امام صادق (عليه السلام)، يا رساله ای که بنابر گزارش کلينی، امام صادق (عليه السلام) آن را برای اصحابشان نگاشتند. ودهها نمونه ديگر که مرحوم امين در اعيان الشيعه و...

1. در مورد مؤلّف کتاب قرب الإسناد اختلاف وجود دارد. برخی آن را به عبد الله بن جعفر حميری نسبت می‌دهند، و برخی به پسرش محمّد بن عبد الله بن جعفر (برای تفصيل نک: مقدّمه قرب الإسناد، طبع مؤسّسه آل البيت). علّت اختلاف هم سند حديث اوّل کتاب قرب الإسناد است: «محمّد بن عبد الله بن جعفر الحميري عن أبيه» (نک: قرب الإسناد، ص1، ح1) که چنانچه می‌بينيد سند با محمّد بن عبد الله بن...

قدمای علمای فريقين معمولاً مأخذ منقولاتشان را نام نمی‌برند. اين امر باعث شده که اولاً شناخت مصادر کتب قدماء سخت شود. و ثانياً در مسأله بازسازی کتاب‌های از دست رفته (که امروزه بسيار مورد توجه قرار گرفته) هميشه اما و اگر و شايدی باقی بماند. در اين باره به تفصيل بيشتری بايد سخن گفت، اما در اين يادداشت تنها به دو نمونه از اين عملکرد در کتاب تهذيب الاحکام شيخ طوسی...

از مهمترين مباحث در علم رجال، بحث تمييز مشترک است. مثلا اين که ابان در فلان سند ابان بن عثمان است يا ابان بن تغلب. و ناگفته پيداست که اين امر در اعتبار سنجی بسياری از روايات مؤثر است. اين مسأله از ديرباز مورد توجّه محدثان و مؤلفين کتب حديثی بوده است، و از اين رو در کتاب‌های حديثی شان گاه اين اسماء روايان مشترک را به گونه ای مشخص کرده اند. مثلا اگر در سندی اسم ابان...

وسائل الشيعه مهمترين و يا لا اقل مشهورترين کتاب حديثی در حوزه های علميه شيعه است. مسلما جا افتادن يک کتاب در مجامع عملی نه بر اساس بخشنامه و دستور العمل، بلکه رهين ويژگی ها و امتيازات آن است. وسائل الشيعه نيز کتابی است با امتيازات زياد، که شايد تا دنيا دنياست کتابی نتواند جای آن را در حوزه‌های علميه بگيرد. اما از باب آن که «العصمة لأهلها» اين کتاب نيز از خلل و...

در يک پژوهش مطلوب، امور متعددی بايد مراعات شود که ناديده گرفتن آنها سطح کيفيت پژوهش را پايين می‌آورد. کتاب وسائل الشيعه بزرگترين کتاب در زمينه روايات فقهی در حوزه‌های علميه شيعه است. اين کتاب نمونه ای کم نظير و چه بسا بی نظير از حديث پژوهی عالمان شيعی است، نمونه ای که حتی در حوزه‌های اهل سنت هم با همه عرض و طولش با آن مواجه نيستيم. با اين حال همانند همه ساخته‌های...

حسن بن محمّد بن سماعه فقيه واقفی ای است (نک: رجال النجاشی، رقم: 84) که نامش در اسانيد روايات زيادی آمده است، و طبيعتا مشايخ او هم زيادند (نک: مشايخ الثقات، ص 190 به بعد). در بسياری از روايات، او از جماعتی مبهم، حديث نقل می‌کند، تعابيری مانند «غير واحد»، «عدّة»، و «عدّة من أصحابنا». در اين گونه موارد، روايات او (به غير از تعداد بسيار کمی) از ابان بن عثمان است. برخی با...

در مورد اتحاد دو يا چند روايت، اتحاد لفظ روايت و روای آن از جمله شروطی است که بيان شده است، اما اين شروط چند استثناء هم دارد: 1. گاه دو روايات با يک لفظ از دو راوی مختلف نقل شده است. در اين موارد يک نکته را بايد مورد توجه قرار داد، و آن اين که بعضی روات، روايات يک راوی ديگر را در کتاب خودشان آورده اند بدون آن که اسمی از آن راوی بياورند. مثلا حلبی تعدادی از روايات محمد...

پرونده نزاع‌های فکری هيچ گاه مختومه نمی‌شود، شايد کمرنگ و بی سر و صدا شود، اما تمام نه. نزاع اخباری و اصولی هم از اين قاعده مستثنا نيست. ساليانی است درباره اين نزاع و ريشه‌های آن و پيامدهايش، کتاب‌ها و مقالات بسياری خوانده ام. وجود شخصيت‌های طراز اول در هر دو مدرسه فکری، باعث شده نتوانم به راحتی از کنار اين نزاع‌ها بگذرم، و طبيعی است که نتوانم دربست حرف دسته ای...

در بين أصحاب اماميه (زاد الله شوکتهم ورفع درجتهم) شايد کمتر کسی به پايه وجايگاه ابن بن تغلب رسيده باشد: از طرفی سه امام را درک کرده است واز آنها روايت کرده است رجال النجاشي، رقم: 7؛ الفهرست، رقم: 61.، از طرف ديگر شيعه ای است شناخته شده با جايگاه رفيع علمی آن سان که حتی اهل سنّت نمی توانند روايات او را دور بريزند بلکه برای پذيرش رواياتش دست به توجيه می‌زنند نک: ميزان...

مدتی است با کتاب فصل الخطاب محدّث نوری کلنجار می‌روم، و به مناسبت، يادداشتهايی درباره آن می‌نويسم. بخشی از اين يادداشتها مرتبط با سياری و کتاب اوست، که درصددم به مرور آن را در اين صفحه منتشر نمايم؛ بعون الله الملک الوهّاب. ألف. اعتبار روايات سياری أحمد بن محمّد بن سيار معروف به سياری در پنج کتاب اصلی رجال شيعه، و با اتفاق بغدادی‌ها (ابن نوح تقرير ابن نوح نسبت به...

ابن شهرآشوب از علمای نامدار قرن ششم است، و در بسياری از جهات کم نظير و بلکه بی نظير است، از کثرت مشايخ گرفته، تا رشته هايی که او در آنها صاحب نظر است، و نيز سفرهايی که برای علم آوزی رفته، و تا کتابخانه غنی و گسترده اش در اين باره می‌توانيد به کتاب درآمدی بر کتابخانه ابن شهرآشوب مراجعه کنيد. همچنين دوست دانشمند جناب آقای دکتر سيّد محمّد طباطبائی يزدی سالهاست به...

کتاب من لا يحضره الفقيه تأليف أبو جعفر محمّد بن علي بن حسين بن بابويه قمی معروف به شيخ صدوق (381 ق) يکی از چهار کتاب اصلی شيعه، در حديث است. نام اين کتاب بازگو کننده محتوای آن است، يعنی فقيهِ همراه، اما به نظرم منهج صدوق در اين کتاب را بايد از همين تعبير ساده فهميد. اين که صدوق در اين کتاب ـ بر خلاف ديگر آثارش ـ سند روايات را کوتاه می‌کند، اين که گاه فتاوای صدوق با...