در بين أصحاب اماميه (زاد الله شوکتهم ورفع درجتهم) شايد کمتر کسی به پايه وجايگاه ابن بن تغلب رسيده باشد: از طرفی سه امام را درک کرده است واز آنها روايت کرده است رجال النجاشي، رقم: 7؛ الفهرست، رقم: 61.، از طرف ديگر شيعه ای است شناخته شده با جايگاه رفيع علمی آن سان که حتی اهل سنّت نمی توانند روايات او را دور بريزند بلکه برای پذيرش رواياتش دست به توجيه می‌زنند نک: ميزان...

مدتی است با کتاب فصل الخطاب محدّث نوری کلنجار می‌روم، و به مناسبت، يادداشتهايی درباره آن می‌نويسم. بخشی از اين يادداشتها مرتبط با سياری و کتاب اوست، که درصددم به مرور آن را در اين صفحه منتشر نمايم؛ بعون الله الملک الوهّاب. ألف. اعتبار روايات سياری أحمد بن محمّد بن سيار معروف به سياری در پنج کتاب اصلی رجال شيعه، و با اتفاق بغدادی‌ها (ابن نوح تقرير ابن نوح نسبت به...

ابن شهرآشوب از علمای نامدار قرن ششم است، و در بسياری از جهات کم نظير و بلکه بی نظير است، از کثرت مشايخ گرفته، تا رشته هايی که او در آنها صاحب نظر است، و نيز سفرهايی که برای علم آوزی رفته، و تا کتابخانه غنی و گسترده اش در اين باره می‌توانيد به کتاب درآمدی بر کتابخانه ابن شهرآشوب مراجعه کنيد. همچنين دوست دانشمند جناب آقای دکتر سيّد محمّد طباطبائی يزدی سالهاست به...

کتاب من لا يحضره الفقيه تأليف أبو جعفر محمّد بن علي بن حسين بن بابويه قمی معروف به شيخ صدوق (381 ق) يکی از چهار کتاب اصلی شيعه، در حديث است. نام اين کتاب بازگو کننده محتوای آن است، يعنی فقيهِ همراه، اما به نظرم منهج صدوق در اين کتاب را بايد از همين تعبير ساده فهميد. اين که صدوق در اين کتاب ـ بر خلاف ديگر آثارش ـ سند روايات را کوتاه می‌کند، اين که گاه فتاوای صدوق با...

در تاريخ با گزارش های متعددی روبه رو می‌شويم که با روايات فقهی ناسازگار است. مسلماً اگر اين روايات فقهی، بيانگر ضرورتی پذيرفته شده در فقه باشد، نقل تاريخی مردود است، و بالعکس اگر نقل تاريخی امری مسلم باشد، روايات فقهی غير قابل پذيرش است. از هر دو دسته نمونه‌ای فراوانی می‌شود مثال زد (برای نمونه به کتاب الأخبار الدخيلة مرحوم شوشتری مراجعه کنيد)، اما مشکل آنجايی...

در تاريخ علم اصول فقه تا کنون چيز جامع و کاملی نوشته نشده است، و آنچه نوشته شده (عليرغم اين که تعدادش هم زياد نيست) تاريخ علمای اصولی است و رديف کردن کتاب‌های اصولی آنها بر اساس تاريخ، و نه تاريخ علم اصول. به هر حال، در تاريخ علم اصول اين امور بايد مورد توجه قرار گيرد: 1. توجه به تطوّر مباحث علم اصول در دوره‌های مختلف مثلاً اين که در دوره‌ای بحث قياس و استحسان در...

در مراجعه به روایات اهل بیت علیهم السلام گاه می‌بینیم موضوعی تنها در روایات یکی از ائمه، و یا دوره‌ای خاص از امامت ائمه علیهم السلام مورد توجّه قرار گرفته است، و امامان دیگر (چه متقدّم و چه متأخّر) به آن موضوع نپرداخته‌اند. در مباحث و کتب استدلالی فقه، به این امر چندان توجّهی نمی‌شود، یعنی فرقی نمی‌کند که امام صادق علیه السلام به موضوعی پرداخته باشند یا امام...

اخباری گری یک جنبش چند وجهی است، یعنی همان طور که نمی‌توان تأسیس حکومت صفوی و رابطه خصمانه اش با دولت عثمانی را در پیدایش ـ و یا لا اقل رونق گرفتن ـ اخباری گری نادیده گرفت، نمی‌توان اخباری گری را فقط در این بستر تحلیل کرد، و از جنبه‌های دیگر (مثل برخی از مبانی اصولی و حدیثی مدرسه حله) غافل بود. بنابراین باید در تحلیل این مدرسه شیعی به بسیاری از جهات در کنار هم توجه...

نزاع اخباری و اصولی، يک نزاع فکری و معرفتی است، مثل همه نزاع‌های فکری. و طبيعتاً برکات علمی فراوانی در حوزه‌های علميه در پی داشته است، از تأليف کتاب‌های متعدّد روائی گرفته، تا موسوعه‌های فقهی، تا تجديد نظر در مبانی که ممکن است بدون تلنگر، فسيل شود. جای خدا ننشسته‌ام و حکم به جهنّمی و بهشتی بودن هيچ کدامشان نمی‌کنم، همان گونه که نه غلام خانه زاد علّامه حلّی و...

اين يادداشت بخشی از مقدمه من بر رساله المراتب والدرج است. در شيعه دو جريان جلوه بيشتری دارد: يکی جريان معارفی، يعنی به مسائل معرفتی علقه دارند نه مسائل فقهی، چنان که محمّد بن سنان می‌گويد: «من أراد المعضلات فإليّ، و من أراد الحلال و الحرام فعليه بالشيخ، يعني صفوان بن يحيى» رجال الكشي، رقم: 981.. جابر بن يزيد، أبو الخطّاب، مفضّل بن عمر، معلّی بن خنيس در اين جريان...

يکی از تفاوت های منهجی علمای اماميه و اهل سنت در مباحث حديثی، بحث تقيه است. اهل سنت در مواجهه با روايات، به هيچ وجه تقيه را نپذيرفته‌اند، از اين رو در طرح روايات دست بازتری دارند. در نگاه اهل سنت، هر روايتی که نتوان به رسول خدا (ص) نسبت داد البته بعد از منتفی بودن تحريف و تصحيف و علت در روايت. روايت جعلی است. اما نگاه علمای اماميه در اين باره متفاوت است. آنها عقيده...

علمای شيعه ـ أنار الله برهانهم ـ بر خلاف اهل سنّت، تأليفات مستقل چندانی در موضوع روايات جعلی ندارند. البته اين را نمی‌توان به سبب اهمال و کوتاهی آنها بر شمرد، علت و يا عللش مفصّل است که در نگاشته‌ای منتشر نشده بدان پرداخته‌ام. از سويی کم نيستند عالمانی که در مباحث علمی شان ـ چه اعتقادی، چه فقهی و چه تفسيری ـ حکم به جعل و يا تحريف رواياتی کرده‌اند. در ميان نگاشته...

در کتاب‌هایی که درباره تاریخ فقه شیعه نوشته شده (که البته با اشکالات متعدّدی چه از لحاظ ساختار، چه محتوا، و چه نگاه تاریخی مواجه است) از دوره صد ساله پس از شیخ طوسی تا عهد مرحوم ابن ادریس حلی، به دوره رکود فقه شیعه و یا دوره مقلّدین شیخ طوسی یاد می‌شود ادوار فقه و کیفیت بیان آن: 53؛ تاریخ فقه و فقها گرجی: 232 و329 ـ 330.. این مطلب، در بسیاری از کتب تراجمی که به زندگانی این...

به برادر و استادم محمّد حسين ملکيان حدود بيست سال پيش که شرح لمعه می‌خواندم، برای اولين بار با اين اصطلاحات مواجه شدم. وقتی از اخوی مکرمم که استاد شرح لمعه‌ام بود، سراغ کتابی را گرفتم که اين اصطلاحات را در حدّ کفايت توضيح دهد. او وجيزه شيخ بهائي را که در انتهای حبل المتين چاپ شده است به من معرفی کرد، و وقتی انکار مرا نسبت به حجم کم اين رساله ديد گفت: همين مقدار...

مصادر نصيری، منابعی مغفول مانده در مطالعات شيعی‏اند. هنوز از بسياری از مصادر نصيری اطّلاع دقيقی نداريم، يعنی نمی‏دانيم آيا نسخه‏ای مخطوط از آنها موجود است، و يا در اثر گذر زمان ـ مانند بسياری ديگر از آثار فرق شيعه ـ نيست و نابود شده است. البته با توجه به اهتمام نصيريون به سنّت کتمان ـ آن هم به شديدترين وجه ممکن ـ به گونه‏ای که حتّی از اظهار نام برخی مصادر، مثل...