(تقديم به دوست فاضلم محمّدرضا خاقانی که برای اثبات ايمان ابوطالب، جانانه تلاش می‌کند)

در مورد فرق الشيعه منسوب به حسن بن موسی نوبختی و همين طور المقالات والفرق منسوب به سعد بن عبد الله أشعری قمی، سخن فراوان ـ چه به صورت مستقل و چه به صورت ضمنی ـ گفته شده است. شايد روزی خدا توفيق دهد و دست به کار تدوين کتابنامه‌ای درباره اين موضوع شوم؛ تا خدا چه خواهد.
در باب اين دو کتاب، نظر سيّدنا الأستاد مددی ـ که سايه‌اش مستدام باد ـ شايد نظر جديدی باشد. ايشان در مجلس درس ـ و همين طور گعده‌های علمی متعدّدی که خدمت ايشان بودم ـ اين احتمال را مطرح می‌کردند که بعيد نيست نويسنده اين کتاب، يکی از دشمنان شيعه باشد که برای زشت نشان دادن چهره شيعه، دست به تأليف اين کتاب زده، و فرقه‌های خيالی زيادی را از آستينش درآورده و به شيعه نسبت داده، تا تفرقه بين شيعه را نشان دهد، مبادا کسی به اين گروه تمايل پيدا کند. البته ايشان برای اين احتمال، شاهد و قرينه‌ای بيان نکردند (لا اقلّ در جلساتی که من در خدمت ايشان بودم).
آنچه مسلم است ـ و در مقدّمه فرق الشيعه نيز بدان اشاره کرده‌ام ـ مؤلّف کتاب فرق الشيعه هر که باشد أبو محمّد حسن بن موسی نوبختی نيست، وهمين طور است ماجرا در مورد کتاب المقالات والفرق سعد بن عبد الله اشعری قمی.
اين که ابان بن تغلب در روزگار حضرت صادق (عليه السلام) از دنيا رفته، مطلبی است که در بسياری از کتب رجالی فريقين بدان تصريح شده است¹ مشيخة الفقيه، ج4، ص23؛ رجال النجاشي، رقم: 7؛ الفهرست، رقم: 51؛ الثقات، ج6، ص67؛ تهذيب الكمال، ج2، ص8؛ سير أعلام النبلاء، ج6، ص308.. وهمين طور عبد الله بن أبی يعفور² رجال الكشي، رقم: 454؛ رجال النجاشي، رقم: 556..
در حالی که در کتاب فرق الشيعه، سخن از حيات آنها بعد از امام صادق (عليه السلام)، و تخطئه آنها نسبت به امامت عبد الله سخن گفته شده است³ عبارت فرق الشيعه چنين است: وقالت الفرقة السادسة منهم: إنّ الإمام موسى بن جعفر (عليه السلام) بعد أبيه وأنكروا إمامة عبد الله وخطئؤه في فعله وجلوسه مجلس أبيه وادّعائه الإمامة وكان فيهم من وجوه أصحاب أبي عبد الله (عليه السلام) مثل هشام بن سالم، وعبد الله بن أبي يعفور.... وأبان بن تغلب. فرق الشيعة: 352. وشبيه به اين در المقالات والفرق هم آمده است. المقالات والفرق: 88..
جالب اينجاست که کشی به سند صحيح از سعد بن عبد الله نقل کرده که ابان بن تغلب در زمان حيات امام صادق(عليه السلام) از دنيا رفت، و امام صادق(عليه السلام) از مرگ او اظهار ناراحتی کردند⁴ رجال الكشي، رقم: 601.!
همچنين در المقالات والفرق آمده است که حضرت امام حسن عسکری (عليه السلام) در ماه ربيع الثاني شهيد شدند⁵ المقالات والفرق: 102.، در حالی که شيخ صدوق به سند صحيح از سعد بن عبد الله نقل کرده که شهادت ايشان در ماه ربيع الأوّل بوده است⁶ نک: کمال الدين، ج1، ص400ـ401..
اما عجيب تر از همه اين‌ها سخنی است که در هر دو کتاب نسبت به ايمان حضرت ابو طالب (عليه السلام) مطرح می‌شود. ايمان حضرت ابو طالب (عليه السلام) امری است که شيعه بر آن اتفاق دارد، بلکه امين الإسلام طبرسی می‌نويسد: قد ثبت إجماع أهل البيت (عليهم السلام) على إيمان أبي طالب، وإجماعهم حجّة⁷ تفسير مجمع البيان، ج4، ص31.. اما نويسنده نا آشنای کتاب فرق الشيعه، مطلب را به گونه‌ای ديگر مطرح می‌کند. او که از اعتقادات شيعی اطلاع دقيقی ندارد، کفر حضرت ابو طالب (عليه السلام) را به صورت يک امر مسلم به عامه شيعه نسبت می‌دهد!
در کتاب فرق الشيعه ـ و نيز کتاب المقالات والفرق ـ از خطابيه نقل شده که محمّد (صلی الله عليه وآله) پيامبری بود که ابو طالب او را فرستاد. آنگاه از قول عامه شيعه در جواب آنها نقل می‌کند: که ابو طالب اصلاً اسلام نياورد⁸ عبارت کتاب فرق الشيعه چنين است: فقالوا: إنّ محمّداً (صلی الله عليه وآله) كان يوم قال: هذا عبداً رسولاً أرسله أبو طالب، وكان النور الذي هو الله في عبد المطلب ثمّ صار في أبي طالب، ثمّ صار في محمّد، ثمّ صار في عليّ بن أبي طالب (عليه السلام) فهم إله كلّهم.
قالوا لهم: كيف هذا وقد دعا محمّد (صلی الله عليه وآله) أبا طالب إلى الإسلام والإيمان، فامتنع أبو طالب من ذلك، وقد قال النبيّ (صلی الله عليه وآله): إنّي مستوهبه من ربّي وأنّه واهبه لي. فرق الشيعة: 272. ونيز المقالات والفرق: 53ـ54.!